Terapia grupowa

Terapia grupowa jest rodzajem terapii, w której uczestniczy więcej niż jedna osoba. W niektórych krajach (np. w Norwegii i Wielkiej Brytanii), jest to najpopularniejsza forma terapii, z której chętnie się korzysta. W Polsce z terapią grupową kojarzy się grupy wsparcia dla osób uzależnionych, jednak jest to tylko jeden z rodzajów pracy w grupie. Skoro nie każda terapia opiera się wyłącznie na dzieleniu doświadczeń zebranych osób — jak inaczej może wyglądać praca w grupie? Co zyskasz uczestnicząc w terapii grupowej? Na te pytanie spróbujemy odpowiedzieć poniżej:

1. Czym jest terapia grupowa i na czym polega?
2. Jakie są korzyści z terapii grupowej?
3. Jakie są rodzaje terapii grupowych i kto w nich uczestniczy?
4. Jak pracuje się podczas terapii grupowej?
5. Jak znaleźć odpowiednią terapię grupową?
6. Czy terapia grupowa jest skuteczna?

Czym jest terapia grupowa i na czym polega?

Terapia grupowa różni się od terapii indywidualnej liczbą uczestniczących w niej osób. Bardzo często terapię grupową prowadzi też więcej niż jedna osoba, np. para terapeutów. W grupie ważna jest aktywność uczestników, swoboda wypowiedzi i możliwość interakcji z innymi. Ze względu na liczebność grupy, stanowi ona reprezentację społeczności, która otacza nas na co dzień. Doświadczenie kontaktu z uczestnikami, w przestrzeni bezpiecznej dla okazywania emocji, pozwala zebranym uczyć się nowych sposobów komunikacji i wykorzystywać je w życiu.

Jakie są korzyści z terapii grupowej?

Jedną z korzyści terapii grupowej jest możliwość wykorzystania nowego sposobu zachowania się w obliczu grupy. Jeśli zdecydujesz się na terapię grupową, przeprowadzisz rozmowy z innymi uczestnikami, dowiesz się więcej o schematach swoich zachowań i wykorzystasz nowe informacje w praktyce. W zamyśle terapii grupowej jest wykorzystanie relacyjnego aspektu życia w społeczeństwie. Oznacza to, że ludzie zawsze znajdują własne miejsce w grupie i najczęściej zachowują się w podobny sposób, co determinuje ich dalsze losy. Jesteśmy istotami relacyjnymi, zależy nam na akceptacji i aby ją osiągnąć, każdy z nas ma swoje sposoby. W grupie zebrane osoby stanowią reprezentację środowiska, w którym zwykle się poruszamy. Jeśli podczas sesji grupowej wchodzimy w określoną rolę, to istnieje duże prawdopodobieństwo, że zachowamy się tak samo w życiu prywatnym lub zawodowym. Terapia jest doskonałą okazją do pracy nad sobą, treningiem umiejętności społecznych takich jak: stawianie granic, przyjmowanie informacji zwrotnych, przedstawianie swojego stanowiska w danej sprawie.

Terapia daje możliwość, aby dowiedzieć się o doświadczeniach innych i o tym, jak bardzo są one podobne do naszych. Terapie grupowe tworzy się z określonych powodów, np. jako wsparcie dla osób mierzących się z wypaleniem zawodowym. Podczas sesji takich grup, uczestnicy dowiadują się więcej na temat problemu, z którym się mierzą oraz jak inne osoby czują się w podobnej sytuacji. Nieoceniona jest tutaj wiedza specjalisty, czuwającego nad merytoryką przeprowadzanych sesji. Zwiększenie wiedzy o objawach danego syndromu i doświadczeniach uczestników, powoduje, że nie jesteśmy osamotnieni, chętniej podejmujemy się pokonywania trudności i nabieramy samoświadomości.

Uczestnicy zyskują na różnorodności osób w grupie, gdzie wszyscy są zaangażowani w proces, a dynamika zmienia się w procesie terapeutycznym. Dzięki możliwości wymiany zdań na różne tematy, wszyscy poszerzają swoje horyzonty poznawcze. Na spójności grupy oraz jej utrzymaniu zależy uczestnikom, dlatego terapia grupowa stanowi bezpieczną i stabilną przestrzeń, gdzie można doświadczać różnorodnych interakcji, przeżyć je i poznać swoją reakcję oraz jej następstwa. Takie doświadczenie, przeżyte w dostosowanym otoczeniu, jest niezwykle użyteczne w dalszym życiu, kiedy wiemy już jak reagować. Przykładem może być sytuacja, w której ktoś daje nam feedback o wydźwięku negatywnym, a my wiemy, jak go przyjąć i że nie musi on wpływać na naszą samoocenę.

Niewątpliwie na terapii grupowej bardzo korzystają jednostki, które mają trudności z integracją w grupach lub są skłonne do izolowania się. W tych przypadkach stałość grupy jest dużą zaletą, ponieważ można poznać wszystkich w grupie, oswoić się z poszczególnymi osobami i wiele od nich nauczyć. Nad dynamiką w grupie i interakcjami czuwa terapeuta, który w kłopotliwych momentach wspiera uczestników tak, aby nie czuli się zagrożeni, a jednocześnie mogli wynieść z sesji jak najwięcej.

Jakie są rodzaje terapii grupowych i kto w nich uczestniczy?

W zależności od charakteru tworzonej grupy, terapeuta starannie dobiera poszczególne składowe, tworzące ostateczny system pracy grupy. Oprócz lokalizacji, która musi zapewnić uczestnikom stabilne warunki, dyskrecję, komfort i bezpieczeństwo, wpływ mają inne czynniki. Najważniejsze elementy, składające się na rodzaj terapii i sposób pracy w niej, to:

1. Charakter grupy. Terapie grupowe różnią się przede wszystkim rodzajem — istnieją grupy wsparcia, grupy psychoterapeutyczne, terapie rozwojowe.
2. Nurt wybrany przez terapeutę. Najczęściej spotykane nurty terapii: psychodynamiczny, poznawczo-behawioralny, Gestalt, systemowy. W zależności od nurtu, sposób pracy zebranych osób i techniki wdrażane podczas sesji, będą się różnić. Oczywiście, nurt prowadzonej terapii nie oznacza, że prowadzący podczas pracy z grupą, musi się go trzymać restrykcyjnie. Terapeuta dostosowuje się do sytuacji, wykorzystuje swoją wiedzę i reaguje odpowiednio do sytuacji.
3. Terapia zamknięta lub otwarta. Jedną z pierwszych decyzji, które podejmuje specjalista, zanim stworzy grupę, jest to, czy nowi członkowie będą mogli do niej dołączać w trakcie. Otwartość lub zamknięcie grupy jest czasami podyktowane tematyką, której dotyczy — np. w placówce, gdzie pracuje się z uzależnieniami, częstsze mogą być grupy zamknięte.
4. Tematyka. Temat analizowany podczas sesji grupowych, np. terapia grupowa dla osób z zaburzeniami odżywiania, grupa wsparcia dla samotnych matek.
5. Częstotliwość spotkań. Od częstotliwości zależy intensywność prowadzonej terapii.
6. Płeć uczestników. Często dobór uczestników uzależniony jest od tematyki, ale nie zawsze.

Jak pracuje się podczas terapii grupowej?

Tu i teraz — tak mówi się o najczęściej wykorzystywanej technice, którą posługują się terapeuci podczas sesji grupowych. Czym jest tu i teraz? Polega ono na wykorzystywaniu każdej wypowiedzi uczestników, interakcji w grupie oraz jej dynamiki, aby skupić się na aktualnym stanie emocjonalnym i z nim pracować. Akcent z wypowiedzi uczestników zostaje przeniesiony na ich odczucia, powód podjęcia wybranego tematu i styl komunikacji. Zamiast tłumaczyć na nowo sytuacje z przeszłości, gdybać i szukać porad w kontekście odległych wydarzeń, zainteresowani wykorzystują w pełni możliwości grupy. Dzięki temu jednostki uczą się nowych sposobów reakcji, aby w przyszłości z powodzeniem osiągać określone cele. Jako że przeszłości nie możemy zmienić, a przyszłości nie sposób przewidzieć, czerpanie pełnymi garściami z aktualnej sytuacji grupy, jest najlepszym dostępnym narzędziem. Nie oznacza to, że podczas terapii grupowej uczestnicy nie mogą dzielić się swoimi doświadczeniami (np. związanymi z sytuacją w pracy). Istotne z punktu widzenia tu i teraz jest, jak informację można wykorzystać w grupie, aby wszyscy uczestnicy skorzystali na danej wypowiedzi. Dzięki tej technice nawet najprostsza wymiana zdań przychodzi z korzyścią dla wszystkich.

Oprócz tu i teraz, terapeuci często zapraszają uczestników do wykonywania różnych ćwiczeń. Wykorzystuje się wówczas różne techniki, bodźce i akcesoria — odgrywane są scenki, czasami rysuje się coś, aby później porozmawiać o wynikach pracy. Specjalista może zaproponować np. przeprowadzenie konstruktywnego sporu na jakiś temat, żeby uczestnicy mieli szansę nauczyć się bronić swojego zdania w sytuacjach konfliktowych. Zebrane osoby obserwują innych podczas terapii i wybierają najkorzystniejsze ich zdaniem sposoby zachowań, aby później samodzielnie je praktykować. Tego rodzaju naśladowanie i wdrażanie nowych schematów zachowań, przy jednoczesnym wsparciu terapeutycznym, nazywa się modelowaniem.

Do pewnego stopnia, od jakości oraz sposobu kształtowania relacji, zależy nasz charakter, nasze problemy, a także nasze osiągnięcia. W terapii grupowej wykorzystuje się dynamikę grupy oraz wszystkie relacje i interakcje między uczestnikami. Kiedy pracujemy w grupie, bardzo często pojawiają się konflikty, napięcia, a niektóre osoby mogą wywoływać w nas specyficzne odczucia. Czasami jest to wynik projekcji, czyli podświadomego dostrzegania w innej osobie cechy, której nam brakuje lub nie lubimy jej u siebie, dlatego nie możemy jej dostrzec. Taki konflikt wewnętrzny, ujawniający się za pośrednictwem innego, powoduje, że chcemy się do tej osoby jednocześnie zbliżyć i unikać jej. Sesje terapii grupowej są świetną okazją, aby przepracować taki konflikt, szczególnie kiedy dokonujemy projekcji na konkretnego uczestnika bądź (co często się zdarza) terapeutę. W końcu, bez względu na to, czy skorzystamy z terapii, takie projekcje będą występowały w naszym życiu, dlatego lepiej przepracować je w bezpiecznym środowisku, przy wsparciu specjalisty.

Jak znaleźć odpowiednią terapię grupową?

Obecnie, w dobie internetu, znalezienie odpowiedniej terapii grupowej stało się znacznie prostsze. Na forach dyskusyjnych czy grupach wsparcia, można znaleźć grupy terapeutyczne skupiające się na tematach takich jak depresja, lęki, uzależnienia czy również wsparcie dla osób mających różne schorzenia i choroby.

O istnieniu grup terapeutycznych możemy dowiedzieć się także podczas wizyty u specjalisty. Informacje umieszczane są w placówkach pomocowych, szpitalach czy gabinetach psychoterapeutycznych. W tych miejscach znajdują się specjaliści, którzy oferują różne rodzaje terapii, w tym również terapię grupową. Warto skorzystać z różnych dostępnych źródeł informacji i profesjonalnej pomocy, aby znaleźć odpowiednią terapię, która nam pomoże.

Dodatkowo, najczęściej mamy możliwość dołączenia do sesji próbnej. Jeśli wahamy się, czy terapia grupowa jest dla nas dobrym wyborem, warto spróbować. Najważniejsze, abyśmy znaleźli taką formę wsparcia, która spełnia nasze wymagania i gdzie czujemy się bezpiecznie.

Czy terapia grupowa jest skuteczna?

Badania przeprowadzane wśród osób, które ukończyły terapię grupową, wyraźnie dowodzą, że ten rodzaj terapii jest skuteczny. Podczas terapii grupowej, pacjenci zyskują większą pewność siebie, stają się bardziej samoświadomi i potrafią skuteczniej radzić sobie w trudnych sytuacjach. Terapia grupowa wpływa pozytywnie na rozwój umiejętności społecznych, co przekłada się na łatwiejsze nawiązywanie kontaktów oraz lepsze relacje z innymi ludźmi. Ponadto, uczestnicy terapii grupowej doświadczają wzrostu poczucia sprawczości, co ma wpływ na ogólną poprawę jakości życia.

Skuteczność terapii grupowych potwierdzają m.in. badania przeprowadzone wśród uczestników terapii dla osób z cechami nerwicowymi, u których stwierdzono złagodzenie objawów. Terapię grupową uznaje się za dobre narzędzie w procesie leczenia zaburzeń, jako że przynosi pacjentom znaczną ulgę i poprawia ich funkcjonowanie na co dzień.

W zależności od wybranej tematyki, cele i oczekiwania pacjentów mogą się różnić. Terapie grupowe są dostosowywane przez terapeutę tak, aby jak najlepiej odpowiadały potrzebom uczestników. Terapie różnią się formułą (zamknięte lub otwarte), liczebnością grupy, czasami też płcią uczestników oraz częstotliwością spotkań. Od tych czynników zależy, jakich efektów można oczekiwać i takie dane uwzględnia się podczas badań skuteczności. Jeśli uczestnicy grupy mierzą się np. z żałobą, wówczas efekty innego rodzaju będą widoczne po uczestnictwie w takiej grupie.

Autor:

Mgr Aneta Burdon, psycholożka, psychoterapeutka

Źródła:
J. Szeliga-Lewińska, Ogólny model terapii grupowej, „Psychiatra” 2010, 7, 3 , s. 104–116.
I. Yalom, M. Leszcz, Psychoterapia grupowa. Teoria i Praktyka, Kraków 2006, s. 1–17.
Mielimąka, K. Rutkowski, K. Cyranka, J. A. Sobański, Ł. Müldner-Nieckowski, E. Dembińska, B. Smiatek-Mazgaj, K. Klasa, Skuteczność intensywnej psychoterapii grupowej stosowanej w leczeniu zaburzeń nerwicowych i osobowości, „Psychiatria Polska”, 2015, 49, s. 29-48.